Kaptan Fantastik: Bir Fantazmın Çöküşü

Matt Ross'un yönettiği Captain Fantastic (2016), izleyicide modern kapitalist hayatın boğucu gerçekliğinden kaçarak alternatif ve otantik bir yaşam sürme düşünün mümkün olup olmadığına dair evrensel bir umut uyandırır. Film, izleyicinin kolektif bilincinde zaman zaman beliren o "kayıp cennet" idealine dokunarak başlar ve Ben Cash'in ailesi üzerinden bu ütopyanın pratik ve etik sonuçlarını sorgular.

​Bu analizin temel tezi, Captain Fantastic'in Ben Cash'in katı ideolojik Fantazmı'nın, Jacques Lacan'ın tanımıyla Le Réel (Gerçek) ile çarpışması sonucu dağılmasının ve bu dağılma neticesinde daha kırılgan ama daha insani bir senteze ulaşmasının hikayesi olduğudur. Ben ve eşi Leslie, çocuklarını bu fantazmın tam merkezine yerleştirir; amaçları, onları kapitalist değerlerden arındırılmış, entelektüel ve fiziksel olarak "eksiksiz" "Filozof Krallar" olarak yetiştirmektir.

Ben Cash’in Fantazmı: Lacancı Çerçevenin Kuruluşu

Lacancı psikanalitik teoride Fantazm, öznenin arzusunu yapılandıran ve travmatik, simgeselleştirilemeyen Gerçekliği dışarıda tutan hayali bir senaryo işlevi görür. Ben’in Fantazmı, Kuzeybatı Pasifik ormanlarında, toplumdan izole edilmiş bir alanda kurulan anarşist bir ütopyadır. Bu fantazmın sürdürülmesinin temel dayanağı, sürekli fiziksel eğitim, hayatta kalma becerileri ve yoğun bir akademik müfredattır. Çocuklar, Karamazov Kardeşler gibi ileri düzey kitapları okur ve Noam Chomsky'nin doğum gününü kutlar (Noel yerine), bu da onların katı anti-kapitalist ideolojiyi ne kadar benimsediklerini gösterir.

​Fantazm, Ben’in tüm çabasının merkezinde yer alır: Onun görevi, bu ideolojik yapının dağılmamasını sağlamaktır. Bu fantazmın en güçlü kanıtı, çocukların sadece üstün entelektüel becerilere sahip olması değil, aynı zamanda yaşlarına göre ileri düzeyde siyasi tartışmalar yapabilmesidir. Bu durum, Ben'in ideolojisinin soyut düzlemde ne kadar başarılı olduğunun altını çizer.

Yönetmen Matt Ross, Fantazmın cazibesini inşa etmek için filmin açılışını güçlü sinematografik seçimlerle destekler. Açılış sekansları, doğanın ihtişamını ve görkemini yerleştirmek ve romantikleştirmek amacıyla uzun süreli, aşırı uzun çekimlerle doludur. Bu geniş, ferah doğa planları, yeşilin hâkim olduğu sahnelerle birlikte, karakterleri adeta ütopyanın güvenli kucağına yerleştirir ve izleyiciyi de Ben’in bu fantastik rüyasına ortak olmaya davet eder. Bu görsel romantizm, sadece estetik bir tercih değil, aynı zamanda ideolojik bir araçtır; Ben'in ütopyasının çekiciliğini ilk anda maksimuma çıkarır ve izleyiciyi eleştirel bir pozisyondan ziyade, Ben'in bakış açısına yakın konumlandırır. Ancak bu pastoral görüntüler, hemen ardından gelen ve filmin temel gerilimini açığa çıkaran bir ritüelle kesilir: En büyük oğul Bo’nun geyik öldürme sahnesi. Ben’in "Bugün çocuk öldü, onun yerinde bir adam var"  sözleriyle taçlanan bu ritüel, ütopyanın arka planında yatan sert disiplini, şiddeti ve Ben’in mutlak otoritesini gözler önüne serer.

Filozof Krallar ve Eğitimin Çelişkisi

​Ben Cash'in eğitim modeli, çocukları hem fiziksel (hayatta kalma, avlanma, tırmanma) hem de zihinsel açıdan (felsefe, bilim, sanat) donatmayı amaçlar. Çocukların akademik titizliği tartışılmazdır; Middlemarch ve Lolita gibi eserleri okur, siyasi ve hukuki konular hakkında tartışma yapabilirler. Ben, çocuklarının analitik düşünme becerilerini zorlamak için, kızı Kielyr'i okuduğu bir kitabı sadece "ilginç" olarak nitelendirdiği için bile eleştirir, daha derinlemesine, eleştirel bir analiz talep eder.

​Ancak bu yüksek idealler, bir paradoksun temelini oluşturur: Ben, çocuklarına eleştirel düşüncenin araçlarını (felsefe, sorgulama) verirken, bu araçların kendi kurduğu otoriter yapıyı sorgulamak için kullanılmasına izin vermez. Ben'in bu karşı-kültürel ortamı kurma çabası, devirmeye çalıştığı otoriter yapının izlerini taşır.

Ben'in otoritesi, sinematografi aracılığıyla da sürekli olarak vurgulanır. Otobüs yolculuğu sırasında Ben, sık sık dikiz aynasında yakın çekimle çerçevelenir. Bu görsel tercih, onun sadece ailenin lideri değil, aynı zamanda Fantazmın tek ve izole bekçisi olduğunu gösterir. Fantazm ne kadar katıysa, onu sürdüren özne (Ben) o kadar yalnızlaşır ve kişisel stres altında kalır.

Sosyal Yetersizlik ve Fantazmın Dış Duvarları

​Ben’in kurduğu Simgesel Düzen (felsefi, bilimsel bilgi) ne kadar sağlam görünse de, çocuklar dış dünyayla temas ettikçe, Ben’in Fantazmı’nın sosyal kurallar ve görgü kuralları gibi gündelik Simgesel Düzen karşısında ne kadar kırılgan olduğu ortaya çıkar. Çocuklar restoranlar karşısında şaşırır ve sosyal etkileşimlerde beceriksiz kalırlar.

​Bu kırılganlık, özellikle büyük oğul Bodevan’ın isyanında kendini gösterir. Bodevan, babasına "Lanet bir kitapta karşıma çıkmadığı sürece hiçbir şey hakkında hiçbir şey bilmiyorum" diyerek haykırır. Bu itiraf, bilginin yaşanmış deneyimin yerini tutamayacağını ve Ben’in sisteminin, çocukları kendi arzularını keşfetme yeteneğinden mahrum bıraktığını gösterir. Ben’in otoriterliği, Rellian’ın (Noel kutlama isteği) ve Bo’nun (üniversitelere gizlice başvurması) eylemleriyle kendini gösteren, çocuklarda babanın ideolojisi dışında bir arzu arayışına neden olmuştur. Bu durum, Fantazmın içten çürümeye başladığının ilk işaretidir.

​Ailenin ideolojik kopukluğu, cenaze sahnesinde kullanılan kostümlerle de çarpıcı bir şekilde sinematik olarak pekiştirilir. Ailenin parlak renkli kıyafetleri, diğer yas tutanların geleneksel kıyafetleriyle tezat oluşturur. Bu kopukluk o kadar belirgindir ki, Jack Ben’i alaycı bir şekilde "palyaço kıyafetli bir hippi" olarak nitelendirir.

Annenin Kaybı: Gerçeğin Sızması

Ben'in ütopyasının en büyük sınavı, eşi Leslie'nin bipolar bozukluktan muzdarip olması ve hastanede intihar etmesiyle gelir. Leslie’nin kaybı, Fantazmın neden sürdürülemez olduğunun merkezi, travmatik kanıtıdır. Ben, en ağır eleştirileri yönelttiği ve uzak durmaya çalıştığı modern tıbbın ve psikiyatrinin kucağına eşini bırakmak zorunda kalmıştır. Bu durum, Ben’in ideolojisinin temel bir çelişkisini ve sınırını ortaya çıkarır.

Leslie’nin ölümü, Lacancı anlamda, Fantazmı delip geçen, simgeselleştirilemeyen ve aşırı travmatik Gerçeklik (Le Réel) boyutunun ailenin güvenli sınırlarına zorla sızmasıdır. Leslie, Ben’in kurduğu koruyucu simgesel dünyanın kaldıramayacağı bir kayıptır. Leslie'nin hastalığı ve intiharı, Fantazmın kusursuzluk arayışının, yaşamın en temel ve kırılgan gerçekliklerini (ruh sağlığı) dışlama çabasının yıkıcı sonuçlarını temsil eder

Annenin Budist usullere göre yakılma isteği üzerine, Ben çocuklarıyla birlikte "Steve" adını verdikleri otobüsle Jack'in (Leslie'nin babası) evine doğru yola çıkar. Bu yolculuk, Fantazmın dış dünya ile temas ettiği, kaçınılmaz bir kültür çatışması serisidir. Bu süreçte, Ben ve Jack arasındaki çatışma, sadece kişisel bir aile draması değil, iki karşıt Amerikan ideolojisinin çarpışmasıdır. Jack (Frank Langella), gelenekselci ve muhafazakar bir figür olarak , Ben'i karısının ölümünden sorumlu tutar ve onu "çocuk istismarı" ile suçlayarak torunlarının velayeti için yasal işlem başlatma tehdidinde bulunur. Jack, Ben'in agresif idealizminin rasyonel karşı noktasıdır ve filmin gerçek dünyanın sonuçlarını dengede tutmasını sağlar.

Kırılma Noktası: Çatıdan Düşüş

Yolculuk sırasında, Ben’in otoriter kontrolü ve risk alma eğilimi, yıkıcı bir zirveye ulaşır. Ben’in emriyle kızının tehlikeli bir görev için görevlendirildiği ve çatıdan düşerek ölüm tehlikesi atlattığı sahne, Fantazmın nihai ve geri dönülmez çöküşüdür.

Bu sahne, Gerçekliğin (Le Réel) en çıplak, fiziksel haliyle sahneye girmesini temsil eder. Leslie’nin ölümü psikolojik gerçekliği temsil ederken, kızının çatıdan düşmesi fiziksel gerçekliği, ortaya koyar. Fantazm, kusursuzluk arayışına dayandığı için hataya ve kırılganlığa yer bırakmaz; bu kusursuzluk talebi, Leslie’yi intihara ve kızını fiziksel yıkıma iter.

Bu travmatik olay karşısında Ben, çocuklarını dedelerine bırakmaya karar verir. Bu, Ben’in sadece Jack’e karşı değil, kendi ideolojisinin sınırlarına karşı da mağlubiyetini ve Fantazmın dağılmasını temsil eder. Ancak bu mağlubiyet, Ben'in babalık rolünde bir dönüşümü de başlatır. Ben, kendi sınırlılığını ve hata yapma kapasitesini kabul eder. Bu kabul, hem Ben'in eski, katı ideolojik kimliğini (sakallarını keser ) hem de Bo'nun babaya mutlak bağımlı kimliğini (saçını tıraş eder ) terk etmesini simgeleyen bir kimlik geçiş ritüeliyle görsel olarak desteklenir.

Yeni Bir Düzen: Fantazmın Ötesine Geçmek

Finalde kurulan yeni düzen, kusursuz bir ütopya değildir; gerçekliğin kabulüyle, daha kırılgan ama daha insani bir yaşamdır. Kamera burada yeniden doğaya döner, ama artık “romantik” bir doğa değil; sıradan gündelik hayatın doğasıdır. Herkesin yemek masasında birlikte oturduğu sahne, hem babanın dönüşümünü hem de ailenin yeni bağlarını simgeler.

Film, Harvard ve Yale gibi prestijli üniversitelerden gelen kabul mektuplarını bir kenara bırakıp Afrika’ya yolculuk fikriyle sonlanır. Bu, sistemle tam bir entegrasyonu reddeden ancak kaçınılmaz etkileşimleri kabul eden, bağımsız ruhu koruyan bir formdur. Çocuklar bu dünyadan vazgeçmezler, ancak ona belirli bir eleştirel mesafe koyarlar.

​Captain Fantastic, başta kusursuz görünen bir ütopyanın nasıl kurulduğunu, ancak bunun sosyal gerçeklik karşısında nasıl çatladığını gözler önüne serer. Ben’in otoritesinin temelinde yatan eleştirel düşünce ve itaat paradoksu, kendi kurduğu yapının içten çöküşünü hazırlamıştır; Ben çocuklarına sorgulama araçlarını vermiş, ancak bu araçlar dış dünyayla temasla ona karşı çevrilmiştir.

​Film, izleyicinin kendi siyasi görüşlerine ve modern topluma bakış açısına göre farklı anlamlar çıkarabileceği bir niteliktedir. Nihai mesajı ise açıktır: Mükemmel bir yaşam fantazmı sürdürülemez. Gerçeklik (Le Réel) ve kırılganlığın kabulü olmadan, hiçbir ideoloji varlığını sürdüremez. Film, ancak eski ideolojik yapının enkazı üzerine kurulabilecek daha insancıl, daha kırılgan ama daha gerçek bir yaşam formuna ulaşmanın gerekliliğini vurgular.